Một câu hỏi vẫn thường được đặt ra cho tôi trong những khóa giáo lý tân tòng, hướng dẫn các anh chị em đang chuẩn bị gia nhập Giáo Hội Công Giáo. Đại khái là: “Em cảm thấy băn khoăn về giáo lý Công Giáo đối với việc thờ cúng tổ tiên. Liệu em có trở thành người bất hiếu khi gia nhập Công Giáo, vì Giáo Hội dạy rằng chúng ta không được thờ phượng ai ngoài Thiên Chúa?” Những người hỏi câu này đa số theo đạo Thờ Ông Bà hay Đạo Phật. Một câu hỏi mà phần đông anh chị em ngoài Công Giáo đã hiểu lầm về Đạo Hiếu Kytô Giáo, và sự hiểu lầm ấy trong nhiều trường hợp đã dẫn đến thành kiến gây nghi kỵ và xa tránh nhau.
Quan niệm Khổng Giáo
Trong Hiếu Kinh, Khổng Tử rất đề cao chữ hiếu vì đó là căn bản ứng xử của con người, từ đó mà việc thảo kính của con cái đối với cha mẹ đã được xem như là một đạo hiếu (hiếu đạo). Một cách tổng quát, theo Khổng giáo, lòng hiếu thảo có nghĩa là đối xử tốt với cha mẹ của mình; chăm sóc cha mẹ của mình; có hành vi cư xử tốt không chỉ đối với cha mẹ mà còn ở bên ngoài nhà để mang lại danh tiếng tốt cho cha mẹ và tổ tiên; thực hiện tốt các nhiệm vụ và công việc làm để có thể bảo đảm vật chất hỗ trợ các bậc cha mẹ cũng như để thờ phụng tổ tiên; không nổi loạn; thể hiện tình yêu, sự tôn trọng và hỗ trợ; thể hiện phong cách lễ độ; đảm bảo có người thừa kế nam giới, phát huy tình huynh đệ giữa các anh em; tư vấn cho cha mẹ một cách khôn ngoan, trong đó có việc giữ họ tránh khỏi những hành vi không đạo đức; thể hiện nỗi buồn khi cha mẹ bệnh tật và qua đời; và thực hiện tang lễ, sự cư tang, thờ phụng sau khi họ qua đời. [1]
Như vậy, hiếu là một đức tính tốt đẹp và là giá trị cốt lõi trong đạo đức của Nho Giáo. Xuất phát từ tình cảm kính trọng, biết ơn sâu thẳm trong lòng mỗi người. Hành động của nó bao gồm:
- Phụng dưỡng, kính trọng cha mẹ, ông bà.
- Quan tâm chăm sóc chu đáo, chăm lo đời sống vật chất và tinh thần, khiến cha mẹ an vui, không phải lo lắng.
- Thờ phụng khi cha mẹ qua đời. [2]
Tuy việc “thờ phụng khi cha mẹ qua đời” chỉ là một trong những điều kiệm của đạo hiếu theo Nho học. Nhưng đối với nhiều anh chị em ngoài Công Giáo, điều này đã làm nên sự khác biệt dẫn đến hiểu lầm và thành kiến. Chính do hai chữ “phụng thờ” đã gây nên những hiểu biết khác nhau về ý nghĩa của đạo hiếu, đã trở thành đề tài gây tranh cãi, chống đối và đôi khi dẫn đến thù ghét giữa những người không cùng niềm tin với Kytô Giáo. Trong thực hành cũng đã xảy ra nhiều hiểu lầm đáng tiếc. Nhiều cha mẹ Công Giáo nhất định không cho con lấy người ngoài Công Giáo, trừ khi người đó cải đạo để trở thành người Công Giáo. Ngược lại, một số cha mẹ cũng nhất định không cho con mình lấy người Công Giáo vì sợ rằng chúng không thờ phụng mình sau khi qua đời.
Đạo hiếu Kytô Giáo
Một trong những lời dạy về đạo hiếu trong Thánh Kinh như sau:
“Hỡi kẻ làm con, hãy gánh lấy tuổi già cha ngươi, chớ làm phiền lòng người khi người còn sống. Nếu tinh thần người sa sút, thì hãy rộng lượng, ngươi là kẻ trai tráng, chớ đành khinh dể người”. [3]
Lời khuyên trên rất thực tế về cả lý thuyết và thực hành. Vì khi cha mẹ còn khỏe mạnh, còn có khả năng ít khi cần đến con cái về vật chất. Chỉ khi về già cha mẹ mới cần đến con: “Trẻ cậy cha, già cậy con”. (Ca dao)
Ngoài ra, “Gánh vác tuổi già cha mẹ, tránh làm phiền lòng các ngài khi các ngài còn sống, không khinh bỉ các ngài khi tinh thần các ngài sa sút” còn mang ý nghĩa tâm linh. Nó phù hợp với những gì Đức Phật đã dạy về hiếu thảo:
-Thay cha mẹ gánh vác công việc nặng nhọc trong nhà.
- Giữ gìn truyền thống gia phong, văn hoá truyền thống.
- Bảo vệ tài sản của cha mẹ.
Kytô Giáo không chỉ quan niệm hiếu là một đạo sống. Nó còn nằm trong 10 giới luật của Thượng Đế: “Hãy trọng kính cha mẹ ngươi như Yavê Thiên Chúa của ngươi đã truyền cho ngươi.” [4] Điều luật này chỉ đứng sau sự thờ phượng và tôn kính dành cho Thiên Chúa.
Như vậy, đối với người Công Giáo, hiếu đạo không chỉ được coi như một nhân đức xã hội, một truyền thống văn hóa. Đúng hơn, nó là “đạo”, một con đường mang chiều kích tâm linh đòi phải thực hành một cách nghiêm chỉnh.
Tinh thần Đạo Hiếu Kytô Giáo đòi buộc người Công Giáo không những phải thực hành những điều kiện của chữ hiếu đối với cha mẹ, ông bà khi còn sống, mà hơn nữa cả khi các ngài đã qua đời.
“Xin Chúa cũng nhớ đến anh chị em chúng con đang an nghỉ trong niềm hy vọng sống lại, và mọi người, đặc biệt các bậc tổ tiên, ông bà, cha mẹ và thân bằng quyến thuộc chúng con đã ly trần trong tình thương của Chúa. Xin cho hết thảy được vào hưởng ánh sáng tôn nhan Chúa.” [5] Lời cầu được dâng lên trong các Thánh Lễ mọi ngày trên khắp thế giới.
Giáo Hội Công Giáo cũng dùng tháng 11 để tạo cơ hội cho những người còn sống cầu nguyện và tưởng nhớ về những người đã chết. Hàng năm, ngày Mồng Hai Tết, một trong ba ngày thiêng liêng và quan trọng nhất của đầu năm mới đã được Giáo Hội Công Giáo Việt Nam dùng làm ngày tôn kính tổ tiên, ông bà, cha mẹ những vị còn sống cũng như đã qua đời. Thêm vào đó, hàng năm vào ngày giỗ, con cái, cháu chắt còn xin lễ, cầu nguyện và họp mặt tưởng niệm đến người quá cố. Tóm lại, hiểu theo tinh thần này thì người Công Giáo chân chính không thể là những người bất hiếu, và giáo thuyết Công Giáo hoàn toàn không phải là một giáo lý phản lại đạo hiếu.
Hiểu lầm hay thành kiến
Người Công Giáo không “thờ kính tổ tiên” hay “cúng bái ông bà”. Hành động thờ kính chỉ dành riêng cho Thiên Chúa, Đấng tạo thành trời đất và con người. Nhưng người Công Giáo tôn kính, tưởng nhớ, cầu nguyện cho ông bà, cha mẹ đã qua đời; nhất là sống theo lời trăn trối, gương lành của các ngài.
Thực ra, việc “thờ kính” hay “cúng bái” tổ tiên là vấn nạn từ rất lâu đã từng gây nhiều hiểu lầm và tranh cãi. Tuy nhiên, nó đã được Hội Đồng Giám Mục Việt Nam ngày 14 tháng 11 năm 1974 trong phiên nhóm họp tại Nha Trang giải đáp một cách rõ ràng dựa theo giáo lý Công Giáo và truyền thống văn hóa dân tộc trong 6 điểm sau:
1. Bàn thờ Gia Tiên được đặt dưới bàn thờ Chúa, miễn là không bày biện gì mê tín như hồn bạch.
2. Đốt hương, nhang, đèn, nến trước bàn thờ Tổ Tiên và những cử chỉ hiếu thảo tôn kính được phép làm.
3. Ngày “kỵ nhật” được cúng giỗ trong gia đình theo phong tục địa phương, miễn là bỏ những gì dị đoan mê tín như đốt vàng mã…, giảm thiểu, canh cải những lễ vật biểu dương ý nghĩa thành kính, biết ơn ông bà, như dâng hoa trái, hương đèn…
4. Trong hôn lễ, cô dâu, chú rể được làm lễ Tổ, lễ Gia Tiên vì đó là nghi lễ tỏ lòng biết ơn, hiếu kính, trình diện với ông bà.
5.Trong tang lễ, được vái lạy trước thi hài người quá cố, đốt hương vái lạy theo phong tục địa phương để tỏ lòng tôn kính người đã khuất.
6. Được tham dự nghi lễ tôn kính vị Thành Hoàng tại đình làng để tỏ lòng cung kính biết ơn với những vị mà theo lịch sử là có công với dân tộc hoặc là ân nhân của dân làng, chứ không như mê tín đối với các “yêu thần”, “tà thần”[6].
Tóm lại, hiểu lầm có thể được chấp nhận và thông cảm, bởi lẽ những giáo lý và thực hành của một tôn giáo là điều không dễ dàng thấu hiểu. Chúng ta cần có thời gian tìm hiểu, cần có cơ hội học hỏi và trao đổi. Nhưng nếu vì một lý do nào đó để cho sự hiểu lầm ấy trở thành một thành kiến, khiến nhìn nhau như xa lạ, xem nhau như kẻ thù là một điều rất đáng tiếc.
Tháng 11 về, tháng các linh hồn, tháng cách riêng dành để cầu nguyện cho người đã chết. Những vần thơ sau đây qua bài Chiều Nghĩa Trang Buồn của Nguyet Van trong một lần về thăm mộ cha mẹ (11/4/2015), như khơi dậy trong tâm tư những người con về hình ảnh của các bậc sinh thành mà nay đang an nghỉ trong lòng đất lạnh:
Nghĩa trang chiều nay, buồn thê thiết…
Con không sao quên được mẹ ơi.!
Dù bốn năm nay, con thường qua lại…
Kể từ ngày, ba mẹ đến “ở đây”,
……………………………………….
Hôm nay, con ghé lại “thăm nhà”
Vuông đất nhỏ, nơi ba mẹ “an nghỉ” …
Gió vi vu như lời.ai thủ thỉ…
Hòa lẫn tiếng mưa cứ ti tách vô tri …
Con ngồi đây, dán mắt vào “linh vị”…
Bia mộ ghi tên, hai đấng sinh thành. [7]
Là người con, có bao giờ tôi tự hỏi lòng mình đã nhớ và đã nghĩ đến những người thân yêu đã khuất? Và mình đã làm gì đối với họ và cho họ khi còn sống cũng như sau khi họ qua đời?!!!
Trần Mỹ Duyệt
________
Hiếu Thảo – Wikipedia tiếng Việt.
- AI Overview.
- Huấn ca 3: 12.
- Xuất Hành 5:16.
- Kinh Nguyện Thánh Thể II
- Các giám mục việt nam, quyết nghị về lễ nghi tôn kính ông bà tổ tiên. http://www.dongten.net. truy cập ngày 12 tháng 3 năm 2013.
- Nguyet Van. Chiều Nghĩa Trang Buồn, 11/4/2015.